Επικοινωνία στην οικογένεια- Ενεργητική ακρόαση

Λουκία Μιχέλη, Ψυχολόγος - Παιγνιοθεραπεύτρια

Η επικοινωνία με τους άλλους δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση. Υπάρχουν φορές που νιώθουμε ότι ο άλλος δεν μας καταλαβαίνει, αν και φαίνεται να μας ακούει. Υπάρχουν φορές που τα λόγια μας παρερμηνεύονται αν και νιώθαμε ξεκάθαροι στο τι είπαμε.

Η επικοινωνία περιλαμβάνει σχεδόν πάντα δυο μηνύματα, το λεκτικό (περιεχόμενο του λόγου) και το μη λεκτικό (στάση σώματος, εκφράσεις, συναισθήματα), που είναι σημαντικό να μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε. Η αναγνώριση αυτή μπορεί να μας οδηγήσει στην ουσιαστική επικοινωνία, είτε με ένα παιδί είτε με έναν ενήλικα. Η δυνατότητα αυτή στηρίζεται στην ικανότητα μας να μπαίνουμε στη θέση του άλλου και να προσπαθούμε να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που επιθυμεί να μοιραστεί και ταυτόχρονα να μπορούμε να διακρίνουμε τα δικά μας συναισθήματα.

Πολλές φορές, στην προσπάθεια του άλλου να μας μιλήσει για αυτό που τον απασχολεί χωρίς πάντα να το συνειδητοποιούμε, παρεμβαίνουμε με τέτοιο τρόπο, ώστε παρεμποδίζουμε την ουσιαστική επικοινωνία μαζί του και του δίνουμε ταυτόχρονα την αίσθηση ότι αμφισβητούμε την αξία του, τις εμπειρίες του ή τη σοβαρότητα των δυσκολιών του. Μια τέτοια στάση οδηγεί ιδιαίτερα τα παιδιά στο αίσθημα ότι δεν είναι σημαντικά με συνέπεια τη μείωση της αυτοεκτίμησης τους και το μπλοκάρισμα της επικοινωνίας για περαιτέρω μοίρασμα.

Η επικοινωνία μεταξύ δύο ατόμων πρέπει να βασίζεται σε έναν αμοιβαίο σεβασμό που σημαίνει ότι μέσα στην οικογένεια οι γονείς και τα παιδιά είναι απαραίτητο να επιτρέπουν ο ένας στον άλλον να εκφράσει τα συναισθήματα του και τις πεποιθήσεις του ειλικρινά και χωρίς το φόβο απόρριψης. Μπορεί να μην συμφωνούμε με τα παιδιά μας ωστόσο μπορούμε να τους δείξουμε ότι δεχόμαστε τα συναισθήματα τους. Η αποδοχή του παιδιού μας, δηλαδή το αίσθημα του παιδιού ότι το αγαπάνε όπως αυτό είναι, βοηθά το παιδί να αποδεχτεί τον εαυτό του, να αποκτήσει συναίσθηση της αξίας του, να γίνει υπεύθυνο και να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες.

Για τη βελτίωση της επικοινωνίας στην οικογένεια υπάρχουν κάποιες δεξιότητες που ενισχύουν στοιχεία όπως η ειλικρίνεια, η κατανόηση, η αυτάρκεια, η καλοσύνη, η συνεργατικότητα, ο αυτοέλεγχος, και ευνοούν τη ψυχολογική προσαρμογή του παιδιού.

Α)Καλός ακροατής

Σημαίνει ότι μπορώ να καθορίσω με το βλέμμα μου και τη στάση του σώματος μου ένα είδος επαφής που να λέει «Σε ακούω, σου δίνω την προσοχή μου». Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η επικοινωνία μας με το παιδί διεξάγεται και σε λεκτικό και σε μη λεκτικό επίπεδο , οι πράξεις μας , η έκφραση του προσώπου μας, ο τόνος της φωνής μας δίνουν μηνύματα , αρά μπορούμε να επικοινωνήσουμε με το παιδί και με ένα χαμόγελο, ένα συνοφρύωμα ή ένα χτύπημα στην πλάτη. ʼρα επικοινωνώ με το παιδί μου σημαίνει αρχικά ότι θέτω τον εαυτό μου στη διάθεση του , ότι θέλω πραγματικά να το ακούσω και να το βοηθήσω.

Β) Ανοιχτές ερωτήσεις-απαντήσεις

Οι ανοιχτές ερωτήσεις και απαντήσεις, τύπου καταλαβαίνω…, θέλεις να μου πεις περισσότερα…, δίνουν την ευκαιρία στο παιδί να πει περισσότερα. Είναι ένα είδος πρόσκλησης προς το παιδί να μιλήσει. Αντιδράσεις όπως …πραγματικά ..πώς έτσι.. θα ήθελα να μου πεις τι έγινε…ή θέλεις να το συζητήσουμε.. διευκολύνουν το παιδί να εκφραστεί και του μεταφέρουν το μήνυμα ότι το σέβεστε και το αποδέχεστε ακόμη και όταν εκφράζει κάτι αρνητικό. Με ανοιχτές απαντήσεις τα παιδιά ενθαρρύνονται να έρθουν πιο κοντά μας , να ανοιχτούν και να μας πουν για τα συναισθήματα και τις ιδέες τους. Έτσι καλλιεργείται η οικειότητα και βελτιώνεται η σχέση γονέων-παιδιού.

Γ)Ενεργητική ακρόαση

Ένας άλλος πιο αποτελεσματικός τρόπος είναι η αντανακλαστική ακοή ή αλλιώς ενεργητική ακρόαση. Εκτός από την παθητική ακρόαση (σιωπή ) που είναι απαραίτητη σε κάποιες περιπτώσεις, η ενεργητική ακρόαση είναι ένας τρόπος να ακούμε το παιδί αντανακλαστικά και να λειτουργούμε σαν ένα είδος καθρέφτη που αποκωδικοποιεί τα συναισθήματα του παιδιού, τα δίνει πίσω και έτσι βοηθά το παιδί να δει πιο σφαιρικά και να ξανασκεφτεί το πρόβλημα του.

Για να δούμε ένα παράδειγμα

Έρχεται η μικρή σας κόρη κλαίγοντας και σας λέει ..η Μαρία μου πήρε όλους τους μαρκαδόρους μου σήμερα στο σχολείο και δεν μου τους έδωσε πίσω..

Γονέας : Φαίνεσαι πολύ θυμωμένη και στεναχωρημένη ..Δεν σου αρέσει όταν κάποιος σου παίρνει τα πράγματα σου ε;..

Παιδί : Nαι, με πειράζει πολύ … αύριο θα πάω και θα της τα ζητήσω πίσω.

Ο γονέας με αυτό τον τρόπο προσπαθεί να καταλάβει τι αισθάνεται το παιδί και με δικές του λέξεις το στέλνει πίσω για επιβεβαίωση. Ο γονέας έτσι δεν στέλνει το δικό του μήνυμα όπως γνώμη, συμβουλή, κριτική..(πχ. για το παραπάνω παράδειγμα.. τι να κάνουμε έτσι είναι η ζωή σκληρή..) αλλά επανατροφοδοτεί αυτό που νομίζει ότι άκουσε από το παιδί. Με την αντανακλαστική ακοή δίνουμε ανοιχτές απαντήσεις που καθρεφτίζουν τα συναισθήματα του παιδιού και αυτό που εννοεί.

Η ενεργητική ακρόαση είναι μια προσπάθεια να ανακαλύψουμε αυτό που κρύβεται πίσω από τις δηλώσεις ενός ατόμου και να δείξουμε ότι καταλάβαμε, ή ότι μας ενδιαφέρει να καταλάβουμε το πραγματικό νόημα του μηνύματός του. Όταν νιώθουμε ότι μας ακούνε πραγματικά, αισθανόμαστε αρκετά ασφαλείς για να εκφράσουμε τη γνώμη μας και να μιλήσουμε για τα συναισθήματά μας. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η προοπτική ανάπτυξης μιας σχέσης η οποία θα στηρίζεται στην εμπιστοσύνη και την ειλικρίνεια.

Στόχος της ενεργητικής ακρόασης είναι να τονωθεί το αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης προς το παιδί για να οδηγηθεί μόνο του στην επίλυση ενός προβλήματος και κατά συνέπεια να ενισχυθεί η αυτοεκτίμηση σου.

Ο τρόπος για να εφαρμοστεί η ενεργητική ακρόαση είναι ουσιαστικά η ανακάλυψη των κρυμμένων μηνυμάτων όταν επικοινωνούμε με κάποιον. Το κρυμμένο μήνυμα αναφέρεται στο συναίσθημα που συνοδεύει μια πληροφορία που ιδιαίτερα όταν υπάρχει κάποια δυσκολία τείνει αυτό το μήνυμα να είναι πιο σημαντικό. Αναγνωρίζοντας το συναίσθημα που συνοδεύει μια δήλωση, δείχνουμε στον άλλον ότι καταλαβαίνουμε το πραγματικό νόημα του μηνύματος του και τον βοηθάμε να νιώσει ασφάλεια.



Πιθανές συνέπειες της ενεργητικής ακρόασης

  • Η ενεργητική ακρόαση μπορεί να βελτιώσει αισθητά τη ζωή της οικογένειας. Τα παιδιά νιώθουν ότι τα ακούμε και ότι παίρνουμε τα προβλήματα τους στα σοβαρά. ʼλλωστε η ενεργητική ακρόαση δεν είναι χρήσιμη μόνο στις σχέσεις με τα παιδιά αλλά και στις σχέσεις ενηλίκων μεταξύ τους.

  • Η ενεργητική ακρόαση ενισχύει την αυτοπεποίθηση του παιδιού, το οποίο αν αισθάνεται ότι το δέχονται ως άτομο και ότι οι γονείς του το θεωρούν ικανό να λύσει μόνο του τα προβλήματά του, θα ψάξει με περισσότερη θέληση να βρει μόνο του λύσεις όταν εμφανιστούν καινούρια προβλήματα.

Προϋποθέσεις ενεργητικής ακρόασης

Η ενεργητική ακρόαση δεν είναι μια συνταγή που ακολουθούμε όταν αποτυγχάνουν οι άλλες μέθοδοι εκπαίδευσης. Είναι η έκφραση μιας βασικής στάσης του ανθρώπου που συνίσταται στο να δεχτούμε τον άλλον όπως ακριβώς είναι

Για να είναι η ενεργητική ακρόαση αποτελεσματική πρέπει να πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις:

  • Να βρούμε το χρόνο που χρειάζεται για να ακούσουμε το παιδί

  • Να θεωρούμε το παιδί ικανό να λύσει μόνο του τα προβλήματα του

  • Να θεωρούμε απολύτως σοβαρά τα προβλήματα των παιδιών ακόμη κι αν για τους μεγάλους αυτά τα προβλήματα μπορεί να φαίνονται ασήμαντα και να τους κάνουν να χαμογελούν.



Η ενεργητική ακρόαση δεν αποτελεί αλάθητη συνταγή

Η ενεργητική ακρόαση δεν είναι μια συνταγή που εφαρμόζεται τυφλά σε όλες τις περιπτώσεις.

Μερικά λάθη που πρέπει να αποφύγουμε:

  • Να επαναλαμβάνουμε μηχανικά: Το να εκφράζουμε την ενεργητική ακρόαση δε σημαίνει ότι επαναλαμβάνουμε μηχανικά τα λόγια και τις δηλώσεις του άλλου. Αντίθετα σημαίνει ότι ανακαλύπτουμε το κρυμμένο μήνυμα και το εκφράζουμε καθαρά με άλλες λέξεις.

  • Η κακή στιγμή: Υπάρχουν στιγμές που το παιδί δεν έχει καμιά διάθεση να μιλήσει για τα συναισθήματα του. Αν σας ζητήσει μια συγκεκριμένη πληροφορία θα ήταν άκαιρο να αντιδράσετε με την ενεργητική ακρόαση.

  • Να ακούμε δίχως να καταλαβαίνουμε: Πρέπει να είμαστε ικανοί να μπαίνουμε στη θέση του άλλου για να τον καταλάβουμε. Εάν δεν συμβαίνει αυτό, τότε η ακρόαση μοιάζει φτιαχτή, μη αυθεντική, μηχανική.

  • Βιασύνη, ανυπομονησία: Είναι άχρηστο να εφαρμόζετε την ενεργητική ακρόαση όταν είστε βιαστικοί. Είναι αδύνατον. Βρείτε το χρόνο που χρειάζεται για να συζητήσετε με το παιδί σας.



Είναι πιθανόν μια συζήτηση με το παιδί σας, ακόμα και αν βασίζεται στην ενεργητική ακρόαση, να μην οδηγήσει σε κάποια λύση. Είναι αντίθετα απολύτως πιθανό να βρει το παιδί λίγο καιρό αργότερα τη λύση στο πρόβλημά του. Η δική σας στάση όμως θα εισαγάγει το παιδί σε μια διεργασία που τα αποτελέσματα θα φανούν στη συνέχεια.