Η συναισθηματική νοημοσύνη
Καραδημήτρη Ευτυχία Ψυχολόγος-Παιγνιοθεραπεύτρια, ΜΑ.
Πέρα από τον δείκτη νοημοσύνης I.Q, υπάρχει και ο δείκτης συναισθηματικής νοημόσυνης, το E.Q. Έρευνες δείχνουν ότι ο δείκτης νοημοσύνης συνεισφέρει μόνο κατά το 20% σε μία «επιτυχημένη» ζωή, αφήνοντας το υπόλοιπο 80% σε άλλους παράγοντες, κυρίως σε ικανότητες που σχετίζονται με την ύπαρξη συναισθηματικής νοημοσύνης.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ
Με τον όρο συναισθηματική νοημοσύνη νοείται ένα εύρος δεξιοτήτων που αφορούν την αναγνώριση, την κατανόηση και τον χειρισμό των συναισθημάτων του εαυτού και των άλλων.
Θα μπορούσε να χωριστεί σε 4 υποκατηγορίες:
- Αυτο-επίγνωση:
- ικανότητα αναγνώρισης συναισθημάτων και κινήτρων του εαυτού, καθώς και της επίπτωσης αυτών στον εαυτό και στους άλλους,
- ικανότητα εκτίμησης και αναγνώρισης των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων, των δυνατοτήτων και των περιορισμών του εαυτού,
- ικανότητα διατήρησης μίας ισχυρής και θετικής εικόνας για την αξία του εαυτού.
- Χειρισμός του εαυτού:
- «αυτοέλεγχος» (χειραγώγηση ακατάλληλων συναισθημάτων και παρορμήσεων),
- «διαφάνεια» (ειλικρίνεια, τιμιότητα, ακεραιότητα και αυθορμητισμός),
- «προσαρμοστικότητα και ευελιξία» (προσαρμογή σε νέες καταστάσεις, αντιμετώπιση δυσκολιών και εμποδίων, κοινωνικά αποδεκτή έκφραση συναισθημάτων και επιθυμιών),
- «κίνητρα για επιτυχία» και για πραγμάτωση εσωτερικών στόχων, δημιουργικότητα,
- «πρωτοβουλίες» (αξιοποίηση ευκαιριών, καθώς και δημιουργία αυτών).
- Κοινωνική επίγνωση:
- «ενσυναίσθηση» (η ικανότητα κατανόησης και το ενδιαφέρον για τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις πράξεις των άλλων, το να συν-αισθανόμαστε με τον άλλον),
- «οργανωτικότητα» και σωστός χειρισμός του χρόνου.
- Χειρισμός κοινωνικών σχέσεων:
- ικανότητα για ομαδική δουλειά και συνεργασία,
- ικανότητα διαχείρισης διαφωνιών, εύρεσης λύσεων και άρσης αποφάσεων,
- ικανότητα δημιουργίας σχέσεων και δεσμών,
- ικανότητα να γίνεσαι πηγή έμπνευσης για τους άλλους, να δημιουργείς νέες ιδέες, να τις επικοινωνείς ξεκάθαρα και να τις θέτεις σε εφαρμογή,
- ικανότητα να είσαι καλός ακροατής.
Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ
Τα παιδιά που είναι συναισθηματικά ικανά πλεονεκτούν σε κάθε τομέα της ζωής τους. Έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά αυτά έχουν καλύτερη φυσική κατάσταση, είναι πιο εκδηλωτικά και πρόσχαρα, είναι πιο αρεστά στα άλλα παιδιά, έχουν λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς, καλύτερη συγκέντρωση προσοχής και καλύτερη σχολική επίδοση.
Τα παιδιά που δεν μπορούν να κατανοήσουν και να εκφράσουν αυτό που νιώθουν και αυτό που συμβαίνει, είναι μπερδεμένα, βιώνουν εσωτερική ένταση, κατακλύζονται από εύρος συναισθημάτων που δεν μπορούν να χειριστούν και συχνά απομονώνονται γιατί δεν κατανοοούν ότι και οι άλλοι μπορεί να νιώθουν όπως αυτά.
Η ετοιμότητα ενός παιδιού για το σχολείο εξαρτάται από το πώς μαθαίνουμε. Τα βασικά συστατικά αυτής της ικανότητας είναι τα βασικά στοιχεία της συναισθηματικής νοημοσύνης:
- Εμπιστοσύνη: η αίσθηση ελέγχου και κυριαρχίας πάνω στο σώμα και στη συμπεριφορά, η αίσθηση του παιδιού ότι έχει μεγάλες πιθανότητες να πετύχει ό,τι αναλάβει.
- Περιέργεια: η αίσθηση ότι η ανακάλυψη και η εξερεύνηση είναι θετικές και προσφέρουν ικανοποίηση.
- Πρόθεση: η επιθυμία και η ικανότητα του παιδιού να επηρρεάζει και να δρα προς μία κατεύθυνση με σταθερότητα.
- Αυτοέλεγχος: η αίσθηση εσωτερικού ελέγχου, η ικανότητα του παιδιού να συντονίζει και να ελέγχει τις κινήσεις του με κατάλληλους τρόπους για την ηλικία του.
- Αρμονικότητα: η ικανότητα του παιδιού να σχετίζεται με τους άλλους με αλληλοκατανόηση και συνεννόηση.
- Ικανότητα επικοινωνίας: η επιθυμία και η ικανότητα να ανταλλάσσει το παιδί ιδέες, συναισθήματα και σκέψεις. Αυτό συνδέεται με την εμπιστοσύνη προς τους άλλους και την άντληση ικανοποίησης από τη συναναστροφή με αυτούς.
- Συνεργατικότητα: η ικανότητα του παιδιού να ισορροπεί τις δικές του ανάγκες με τις ανάγκες των άλλων.
ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ
Η συναισθηματική νοημοσύνη του παιδιού ξεκινά από το σπίτι και εξελίσσεται κατά τη διάρκεια των σχολικών χρόνων. Έρευνες δείχνουν ότι οι τρεις πιο κοινοί τύποι μη κατάλληλων γονεϊκών αντιδράσεων είναι οι ακόλουθοι:
- «Οι αδιάφοροι γονείς». Είναι οι γονείς που αντιμετωπίζουν ως ασήμαντη και μπελά τη συναισθηματική αναστάτωση του παιδιού. Οι γονείς που θεωρούν ότι ό,τι είναι θα περάσει και δεν εκμεταλλεύονται την ευκαιρία για να πλησιάσουν το παιδί και να το βοηθήσουν να μάθει συναισθηματικές δεξιότητες.
- «Οι παραχωρητικοί γονείς». Οι γονείς αυτοί αναγνωρίζουν πώς νιώθει το παιδί, αλλά παιρνούν το μήνυμα ότι όλα είναι μία χαρά και δεν υπάρχει πρόβλημα. Οι γονείς αυτοί συνήθως προσπαθούν να απαλύνουν τις στεναχώριες, χρησιμοποιώντας δωροδοκίες ή παζάρια για να μειωθεί ο θυμός ή η θλίψη. Όπως και οι γονείς που αγνοούν, έτσι και αυτοί δεν προσπαθούν να δείξουν στο παιδί μία εναλλακτική συναισθηματική αντίδραση προκειμένου να μάθει το παιδί να ασκεί έλεγχο στον συναισθηματικό του κόσμο.
- «Οι προσβλητικοί γονείς». Είναι οι γονείς που ασκούν αρνητική κριτική, είναι απότομοι και σκληροί στις τιμωρίες τους.
Εναλλακτικά, μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να αναπτύξουν τη συναισθηματική τους νοημοσύνη κάνοντας τα ακόλουθα:
- Να λειτουργούμε ως συναισθηματικά μοντέλα, άρα πρώτα να έχουμε οι ίδιοι κάνει κτήμα μας τις βασικές δεξιότητες της συναισθηματικής νοημοσύνης. Μέσα από τη δική μας στάση να μάθουμε στο παιδί να είναι καλός ακροατής, να σέβεται την γνώμη και τις ανάγκες του άλλου ακόμα και αν διαφωνεί, να μοιράζεται τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, να διεκδικεί τα θέλω του, να παίρνει μόνο του αποφάσεις κατάλληλες για την ηλικία του και να είναι υπεύθυνο για τις συνέπειές τους, να βρίσκει τρόπους να λύνει τις διαφωνίες και τα εμπόδια που του παρουσιάζονται.
- Να παίρνουμε στα σοβαρά τα συναισθήματα των παιδιών, να προσπαθούμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει και να επιδιώκουμε να τα βοηθήσουμε στο να βρουν τρόπους να ηρεμήσουν και να χειριστούν αυτό που νιώθουν.
- Για να βοηθήσουμε ένα παιδί να μάθει να χειρίζεται μία κατάσταση μπορούμε να δοκιμάσουμε να κάνουμε τα ακόλουθα: α) να είμαστε συγκεκριμένοι (να λέμε ξεκάθαρα στο παιδί ποιό είναι το λάθος, προκειμένου να μπορέσει να το αλλάξει, και να εστιαζόμαστε στο τι έγινε σωστά και τι μπορεί να γίνει διαφορετικά), β) να προτείνουμε λύση (η «κριτική» στοχεύει στη διόρθωση του προβλήματος, διαφορετικά το παιδί μένει αποθαρρυμένο, απογοητευμένο και χωρίς κίνητρο), γ) να είμαστε παρόντες (η επικοινωνία με το παιδί να γίνεται κατά πρόσωπο και όχι από απόσταση), δ) να είμαστε ευαίσθητοι (να προσπαθούμε να νιώσουμε την επίδραση που έχουν στο παιδί αυτά που λέμε και ο τρόπος που τα λέμε).
- Να σκεφτούμε εναλλακτικούς τρόπους πειθαρχίας. Ας αποφεύγουμε τρόπους που απλά τιμωρούν και ας χρησιμοποιούμε τρόπους που βοηθούν το παιδί να μάθει εναλλακτικούς και πιο αποδεκτούς τρόπους συμπεριφοράς.
- Να βοηθήσουμε το παιδί να μάθει να ηρεμεί, όταν είναι αναστατωμένο.
- Να βοηθήσουμε το παιδί να μάθει να διαβάζει τα μη λεκτικά στοιχεία της επικοινωνίας. Αυτό είναι το κλειδί της ενσυναίσθησης.
- Η «εναρμόνιση» του γονιού προς το παιδί, δηλαδή όταν ο γονιός εναρμονίζει τη συναισθηματική του αντίδραση με αυτή του βρέφους-παιδιού, τότε το βοηθά να καταλάβει τι νιώθει και να αναπτύξει την αίσθηση ότι οι άλλοι μπορούν να συμμεριστούν τα συναισθήματά του. Η παρατεταμένη απουσία εναρμόνισης μεταξύ γονιού και παιδιού λειτουργεί αποθαρρυντικά, με αποτέλεσμα το παιδί να αποφεύγει να εκφράζει, ίσως ακόμα και να νιώθει αυτά τα συναισθήματα.
- Μέσα από το παιχνίδι και τα παραμύθια μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί να εντοπίσει συναισθήματα, να δείξει πώς εκφράζονται, να σκεφτεί πώς αντιδρά το σώμα του σε αυτά, τι συμπεριφορές υιοθετεί και να πειραματιστεί με εναλλακτικούς τρόπους χειρισμού.
- Τα ομαδικά παιχνίδια προσφέρουν πολλά ερεθίσματα για να καθοδηγήσουμε το παιδί να μάθει να συνεργάζεται με άλλους, να λύνει διαφωνίες, να μοιράζεται σκέψεις και συναισθήματα, να προβληματιστεί για το πώς μπορεί να νιώθει ένα άλλο παιδί.
- Η καλή διάθεση και το γέλιο βοηθά τη σκέψη και τη μάθηση. Όταν έχουμε καλή διάθεση η μνήμη εστιάζεται στα θετικά γεγονότα και έτσι μας διευκολύνει να κάνουμε κάτι, να τολμήσουμε. Η αισιοδοξία είναι η στάση που εμποδίζει τους ανθρώπους να πέσουν στην απάθεια μόλις βρεθούν αντιμέτωποι με μία δυσκολία.